Kwesta 2013 – symbolika grobów

Dzisiaj Wszystkich Świętych, a  jutro Zaduszki. Dedykuję najwspanialszą rzecz na Zaduszki. Fragmenty II części Dziadów. Nie ma nic wspanialszego. Poczytajcie II część i idźcie na cmentarz, przeżycie nie z tej ziemi. Nie dajcie się genderowcom, liberałom, socjalistom, wypnijcie się na Halloween. Oni będą w kłamliwej telewizji wyśmiewać się z naszych obyczajów, pokażą handle pod cmentarzem. Walczą z choinką, wigilią, Wielkanocą, św. Mikołajem, tradycją, wiarą, nie dajcie się tym łotrom. Czekamy na wasze datki do puszki. To już  20-sta kwesta na rzecz ratowania zabytkowych nagrobków na Starym Cmentarzu w Tarnowie, uważanym za jeden z najpiękniejszych w Małopolsce. Tradycyjne przeprowadzana jest w dniach 1 i 2 listopada. W poprzednich zebrano łącznie ponad 300 tys. zł. zł, za które udało się uratować 41 nagrobków. Kwestują członkowie Komitetu Opieki nad Starym Cmentarzem oraz wolontariusze. Kwestarzami są ludzie różnych zawodów i profesji: nauczyciele, prawnicy, dziennikarze, lekarze, urzędnicy, kupcy, rzemieślnicy, ludzie wolnych zawodów. Ponieważ od ponad stu lat tradycyjnie tarnowianie odwiedzają ten cmentarz w Dzień Wszystkich Świętych i w Zaduszki, proszę uniżenie przyjąć kilka rad. Przypatrujcie się dłuższą chwilę na grobowce, a wtedy zobaczycie rzeczy fantastyczne.

Podczas kwest wszystkie odnowione nagrobki oznaczone będą specjalnym stojakiem z datą kwesty, przepasane biało-czerwoną wstęgą, przy stojaku będzie palił się znicz. Tegoroczna kwesta, podobnie jak i wszystkie poprzednie, przeprowadzona jest z wyraźną i nieocenioną pomocą Miejskiego Zarządu Cmentarzy w Tarnowie. Maria Wójcik, dyrektor MZC, wzorem lat ubiegłych, oddała do dyspozycji kwestarzy pomieszczenie służbowe na Starym Cmentarzu. Kwesta przeprowadzona będzie w dzień Wszystkich Świętych oraz w Zaduszki, w godzinach 8.30-18.30.

Na początku bieżącego roku Zarząd Komitetu Opieki nad Starym Cmentarzem w Tarnowie na wniosek prezesa Antoniego Sypka podjął decyzję o konserwacji dwóch nagrobków z pieniędzy zebranych podczas kwesty AD 2012. 16 X 2013 r. nastąpiło odebranie odremontowanych nagrobków. Oba nagrobki znajdują się w Kwaterze Powstańczej (V).

1. Nagrobek Leona Lewandowskiego (1863-1905), powstańca styczniowego, Sybiraka.

2. Nagrobek Teofila Chmielowskiego (1811-1889), powstańca listopadowego.

Od kilku lat Zarząd Komitetu podjął decyzję o remontowaniu nagrobków powstańców listopadowych i styczniowych znajdujących się w Kwaterze Zasłużonych na tarnowskim cmentarzu. W bieżącym roku mija 150 lat od wybuchu Powstania Styczniowego. Tarnów był jednym z głównych centrum w Galicji, skąd wysyłano transporty broni, odzież, środki opatrunkowe i pieniądze, na potrzeby walczących w Królestwie Polskim, za Wisłą, powstańców. Z Tarnowa za Wisłę wyruszały oddziały do walki z Rosjanami. W Tarnowie leczono z ran powstańców. Wielu zmarło w tarnowskim szpitalu. Kwatera Zasłużonych zwana także Powstańczą, Kopiec Powstańczy, od pokoleń otaczane są opieką tarnowian.                                        

Symbolika grobowców jest bogata. Tak bogata, że mało kto ją dokładnie opanował. Ale parę podstawowych rzeczy należy sobie przyswoić, wtedy można szpanować znajomością sztuki sepulkralnej i symboliki nagrobnej. Na pierwszym i drugim zdjęciu najpiękniejszy grobowiec na Starym Cmentarzu. Kryje prochy Rufina Piotrowskiego, powstańca, emisariusza, Sybiraka, wsławionego ucieczką z Syberii. Projekt Antoniego Kurzawy. Tylko dwa są podobne grobowce tego autora w Galicji. Na Łyczakowie i na naszym cmentarzu. Tarnowski grobowiec wg znawców jest piękniejszy. Oto półleżaca, rozpaczająca kobieta, to Polonia czyli Ojczyzna, to także Nadzieja, na co wskazuje krzyżyk na jej piersi. Obejmuje czule głowę zmarłego, w prawej ręce trzyma kajdany pęknięte (tylko przez śmierć stajemy się wolni). Zmarły trzyma głowę na książce, jest pisarzem, wokół zmarłego kwiaty róży-czystości i dębu-męstwa. Na trzecim zdjęciu Anioł Śmierci opiera się o urnę-symbol śmierci. W ręce trzyma pochodnię zwróconą ku dołowi, zgaszoną, czyli symbol śmierci. Na ostatnim zdjęciu trupia czaszka i piszczele-symbol śmiertelności ludzkiej, znikomości życia. Może wam się uda natrafić na zamieszczone lub podobne grobowce. Ciąg dalszy nastąpi.

Ciąg dalszy symboliki przed Zaduszkami. Pierwsze zdjęcie to to zupełny "hit" na Starym Cmentarzu. UROBOROS, czyli wąż zjadający własny ogon. Nagrobek Pantaleona Bilińskiego zm. 1834 r., dyrektora szkoły przykatedralnej. Coś wspaniałego. Jedyny na naszym cmentarzu. W symbolice chrześcijańskiej wąż zjadający własny ogon to symbol Nieśmiertelności. Natomiast jeżeli Najświętsza Panienka trzyma stópkę na głowie węża to oznacza grzech, który śmiertelny człowiek pokonał. Zbliżcie zdjęcia z NMP, a wtedy zobaczycie głowę węża pod nóżką i ogon z drugiej strony. Jeżeli Uroboros jest jedyny na naszym cmentarzu, grobowce z NMP są częste i piękne. Dodatkowo na trzecim zdjęciu grobowca rodziny Chylewskich (mieli fabrykę narzędzi i maszyn rolniczych w XIX w., w tym miejscu gdzie dziś stoi potwornie brzydka Krakchemia) zupełną rewelacją jest trumienka dziecięca jako element architektury. Niezwykła rzadkość na polskich cmentarzach. Pomniki stoją często na kopcu polnym lub skale czy kamieniu polnym. To z kolei symbol trwałości Kościoła i wiary chrześcijańskiej. A więc moi mili szukajcie Uroborosa, nie piszę w której kwaterze, jak znajdziecie, to dopiero będzie satysfakcja.

Dalszy ciąg symboliki. Na pierwszym zdjęciu nagrobek dziecięcia. Stary Cmentarz jest szczególnie bogaty w piękne nagrobki dzieci, jest ich mnóstwo. Aniołek trzyma w ręce wianuszek z kwiatami róży, czyli symbolem bezgrzeszności. Zawsze będzie róża, u dorastających panienek lilia, symbol czystości i dziewictwa. Drzewo uschnięte to symbol przerwanego życia. Zaś ów kamień polny to symbol trwałości Kościoła i wiary chrześcijańskiej. Na trzecim nagrobku widzicie wojskowe atrybuty. Miecz i hełm, to symbol rycerskości i mężności, najwidoczniej spoczywa w tym grobowcu wojskowy. Przed nami tydzień przed zaduszkowy ludzie porządkują groby, więc jeżeli się zapędzicie na Stary Cmentarz popatrzcie tym razem uważnie. Hemar z tęsknoty za Polską napisał na emigracji: "Listopad, to miesiąc smutny dla Polaków", miał na myśli Wszystkich Świętych i Zaduszki. Ale niekoniecznie tak jest, wspominamy zmarłych ze wzruszeniem i radością.

Ciąg dalszy symboliki. Na pierwszym zdjęciu grobowiec tarnowskiego biskupa Amanda z Janówka Janowskiego zmarłego w 1801 r. To drugi, co do starszeństwa zachowany na naszym cmentarzu grobowiec. Wspaniała, wzruszająca scen złożenia Jezusa do grobu. Czynią to św. Józef z Arymatei, ten po lewej i św. Nikodem. Św. Józef trzyma w ręku płótno, w którym pochowają Jezusa (całun turyński). Wg legend Jezusa z Arymatei pobrał z boku Chrystusa krew i złożył w kielich zwanym św. Graalem, którego szuka się do tej pory. Św. Nikodem podobnie jak św. Józef był członkiem Sanchedrynu wstawiającym się u Piłata za Jezusem. U podstawy grobowca z piaskowca ledwo widoczny kartusz z symbolami godności biskupa-kapeluszem z koroną margrabiowską po nim i infuła z pastorałem, sznurami o siedmiu chwostach z obu stron tarczy. Kartusz zdobiony kogucim grzebieniem. Wspaniały grobowiec

Na drugim zdjęciu grobowiec Karola Kaczkowskiego (zm. 1884). Ucięta kolumna zawsze symbolizuje nagłą, niespodziewaną śmierć. Kaczkowski strzelił sobie w głowę i zanim zmarł przyjął Sakramenty. Z tyłu rewelacyjny grobowiec Rawy Gawrońskiego z 1847 r. z symbolem trupiej czaszki, czyli symbolem Nieśmiertelności. Bomba. Na trzecim nagrobku krzyż z kotwicą odwróconą. To częsty symbol na naszym cmentarzu. Kotwica to symbol Nadziei, symbol Ocalenia. Wypatrujcie więc tych grobowców z tym tygodniu przedzadusznym.

Ciąg dalszy symboliki. Żałobnica w antycznej szacie zastygła w bezruchu przy przepięknym grobie Marcina Potaczewskiego zmarłego w 1817 r. Córka opłakuje ojca, jest pogodzona ze śmiercią i jest spokojna. Jeden z najstarszych nagrobków na naszym cmentarzu. Urna to symbol Śmierci jako waza popiołowa na prochy zmarłego. Drugie zdjęcie to wspaniały nagrobek naczelnika poczty w Tarnowie Józefa Rożałowskiego zm. 1903 r. Kobieta w pozycji siedzącej, w antycznych szatach, wsparta głową o lewą rękę, zastygła w bólu po śmierci męża. W prawej ręce trzyma gałązkę laurową. Na trzecim zdjęciu grobowiec Marii z Binduchowskich Rettingerowej zmarłej w 1852 r. w młodym wieku po urodzeniu dzieciątka. Zrozpaczony mąż ufundował wspaniały pomnik przedstawiający Anioła, być może Anioła Śmierci lub Anioła Stróża prowadzącego duszę do nieba. To przykłady wspanialej architektury sepulkralnej, styl neorenesansowy, grobowce jakich nie powstydziłby Cmentarz Łyczakowski czy Rakowicki. Szukajcie ich więc podczas wędrówek zaduszkowych po Starym Cmentarzu.

Ciąg dalszy symboliki. Najstarszy na tarnowskim Starym Cmentarzu nagrobek. Kryje prochy Anny Marii z Lubomirskich Radziwiłłowej (1730-1795). Zaraz na prawo od wejścia. Och, co to była za metresa! Mając 16 lat poślubiła słynnego rozpustnika, pijaka, warchoła, nieprzyzwoicie bogatego pana na Litwie Karola Radziwiłła „Panie Kochanku”. Prawie pewnego kandydata na króla Polski. Ślub na zamku w Nieświeżu trwał tydzień. Radziwiłł pił, tańcował z niedźwiedziami, działa wybuchały, cała Litwa się bawiła. A ona czekała w wieży na noc poślubną. Masakra. Po roku Lubomirscy uzyskali rozwód. Papież Lubomirskim nie odmawiał. Młodziutka rozwódka balowała na dworze Augusta II, a później króla Stasia. Bohaterka wielu romansów. Ambasador francuski w Warszawie de Saint Pierre stracił dla niej głowę, rzucony napisał bestseller pt. Paweł i Wirginia, Anna była Wiginią, cała Europa przez wiele lat czytała ten romans. W 1770 miała romans z księciem Franciszkiem Sułkowskim, wg niektórych była matką Józefa Sułkowskiego, adiutanta przy Napoleonie, „oficera ostatnich nadziei” W czasie konfederacji barskiej łożyła duże sumy na rzecz ocalenia Polski. I jak to zwykle bywa na starość popadła w ekspiację i dewocję. Nie wiemy, dlaczego w Tarnowie zmarła. Na nagrobku herb Szreniawa-Lubmirskich, z tyłu napis i data 1795 r.

Antoni Sypek.  Prezes Komitetu Opieki nad Starym Cmentarzem w Tarnowie