Piotr Skarga (1536 – 1612)

Wybitny kapłan i kaznodzieja zmarł 401 lat temu. Jezuici przez lata zmagali się z jego „czarną legendą”.

Urodził się w Grójcu, studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1564 r. wyświęcony na księdza we Lwowie, był kanonikiem przy tamtejszej katedrze. Od 1569 r. jezuita. Wstąpił do zakonu jako ukształtowany ksiądz, który miał już serdecznie dość pozycji kanonika lwowskiego. Zaszczytnej, dochodowej, ale nie pozwalającej działać. Uczestniczył w formowaniu jezuickich szkół w Polsce – był m. in. pierwszym rektorem Akademii Wileńskiej. Założył organizacje charytatywne – Arcybractwo Miłosierdzia i Bank Pobożny. Najbardziej był znany jako autor kazań sejmowych, w których piętnował samowolę szlachty i opowiadał się za silną władzą króla we współdziałaniu z Kościołem. Potępiał kwitnący wtedy protestantyzm, współtworzył unię brzeską (połączenie Kościoła katolickiego i Cerkwi prawosławnej w Rzeczpospolitej Dwojga Narodów). Nadworny kaznodzieja Zygmunta III Wazy. Zeszły rok decyzją Sejmu poświęcony był ks. Piotrowi Skardze. Teraz, po ponad 400 latach od śmierci tego wybitnego kaznodziei, rusza jego proces beatyfikacyjny. Przez wieki nie mógł dojść do skutku z wielu, również politycznych, względów. Teraz jezuitom, być może także dzięki obecności na tronie piotrowym członka tego zakonu, udało się zdobyć akceptację metropolity krakowskiego i generała zakonu w Rzymie. Proces oficjalnie rozpocznie się 12 czerwca w Krakowie.

Tego dnia zostaną zaprzysiężeni członkowie komisji historycznej i komisji cenzorów- teologów, w sumie 12 osób – informuje o. Krystian Biernacki, krakowski jezuita, wice postulator w procesie (postulatorem jest jezuita w Rzymie). Nazwiska członków komisji pozostają tajemnicą. Wiadomo jednak, że w ich skład wchodzą oprócz jezuitów także naukowcy z Uniwersytetów Papieskiego w Krakowie, Opolskiego i Warszawskiego. Są wśród nich dwie kobiety. 12 czerwca mają ustalić m.in. metodologię badań i po- dzielić się pracą. A tej będzie bardzo dużo. Liczniejsza komisja historyczna (siedem osób) ma zbadać wszystko, co Skarga napisał (m. in. słynne kazania sejmowe i żywoty świętych) i to, co napisano o nim. Część tekstów zakonnika jest jeszcze nie przetłumaczona z łaciny.–Nasi członkowie część z nich będą pomagać tłumaczyć. Materiał jest ogromny i pracochłonny, napisany w tzw. starej łacinie – mówi Krystyna Sieniawska, członkini założonego jeszcze przez Skargę Arcybractwa Miłosierdzia. Natomiast teologowie – cenzorzy będą badać zgodność tego, co pisał i robił jezuita z doktryną Kościoła katolickiego. – Będą badać m. in. autentyzm wiary, nadziei i miłości – tłumaczy o. Biernacki.

Członkowie komisji zbadają też materiały źródłowe, mówiące o działalności założonego przez jezuitę Banku Pobożnego (pożyczającego na niewysoki procent ubogim) i Arcybractwa Miłosierdzia. Miało wspierać ubogich, którzy nie dopominali się o pomoc w innych instytucjach, cierpiących na tzw. biedę ukrytą. Arcybractwo działa w Krakowie do dziś. O tym, jak żywotna jest jego idea, świadczy fakt, że podobną zasadą kieruje się np. utworzone kilkanaście lat temu Stowarzyszenie „Wiosna” i akcja „Szlachetna Paczka”. Arcybractwo postulowało o wszczęcie procesu beatyfikacyjnego Skargi już w latach 80. U kard. Franciszka Macharskiego. Wtedy się nie udało. Nieoficjalnie mówiło się, że niektórzy duchowni obawiali się, że jezuitę łatwo można wykorzystać do politycznych celów. Polak katolik, patriota mógł łatwo trafić na sztandary prawicowych organizacji. Ale to nie jedyna przeszkoda, która stanęła na drodze beatyfikacji w ciągu 401 lat od śmierci kaznodziei.

Prof. Stanisław Obirek, były jezuita, który doktoryzował się z ks. Skargi, podkreśla, że jego beatyfikacja nie długo po śmierci mogła być niewygodna. – Skarga był zwolennikiem silnej władzy królewskiej, a w Polsce po śmierci Zygmunta III Wazy, którego jezuita był nadwornym kaznodzieją przez ponad 20 lat, ta teza stała się nie popularna – mówi Obirek. Skarga wrócił do łask pod koniec XVIII w., w Polsce pod zaborami. To on przecież piętnował 200 lat wcześniej samowolę szlachecką. Mówiono o nim jako o proroku narodowym, wzorze patrioty, Mickiewicz stawiał go za wzór mistrza polskiej mowy. Jednak i wtedy nie było klimatu do wszczęcia procesu beatyfikacyjnego. Polska nie istniała na mapie. – Watykan również nie był zbytnio zainteresowany burzeniem ładu wielkich mocarstw, którego ofiarą stał się nasz kraj – mówi prof. Obirek. – Co więcej, sam zakon uległ kasacji w 1773 r. – przypomina o. Biernacki. Nie było komu postulować. Gdy zgromadzenie zostało powołane na nowo w 1815 r., musiało się przede wszystkim odrodzić. – W między czasie historia dawała osobie znać – Wiosna Ludów, powstania – wymienia o. Biernacki. Właśnie wtedy, w XIX wieku, stała się popularna teza o rzekomym pochowaniu żywcem ks. Skargi. Gdyby to była prawda, beatyfikacja nie mogłaby dojść do skutku – przebudzony w grobie ksiądz mógł przecież złorzeczyć Bogu. Dowodem na to miały być ślady zadrapań na kościach palców Skargi, odkryte przy otwarciu jego trumny. – To bzdura. Jeśli faktycznie tak było, ktoś by to opisał, a źródła milczą na ten temat –  mówi prof. Obirek. Tę tezę obalał też Janusz Tazbir, wybitny historyk, autor kilku książek o Piotrze Skardze. Ten wątek wciąż jest jednak poruszany – m.in. przez historyka religii prof. Zbigniewa Mikołejkę. Niewykluczone, że zostanie zbadany podczas zaczynającego się procesu – możliwe jest nawet badanie kości ks. Skargi, złożonych w kościele śś. Piotra i Pawła w Krakowie.

Przygotowania do obecnego procesu beatyfikacyjnego trwały bardzo długo – w XX - leciu międzywojennym rozpoczęto edycję jego dzieł, ekshumowano jego szczątki(1936 r.), organizowano konferencje i sympozja. Te prace przerwała II wojna. A obecnie w kościele śś. Piotra i Pawła, przy grobie ks. Skargi rozwija się jego kult. – Wierni składają karteczki. Jedne z nich to prośby o zdrowie, zdaną maturę. Inne to podziękowania – mówi ks. Marek Głownia, proboszcz. Z tych podziękowań będzie można wyodrębnić cud potrzebny do beatyfikacji. –Niektóre są dość oryginalne – opowiada ks. Głownia. – Niedawno przyszła do nas córka pani, która w latach 60. nie mogła dostać pozwolenia od władz na budowę szkoły pod Wieliczką. Pomodliła się do ks. Skargi. Szkoła stoi do dziś. Prośby z karteczek od lat 80. są skrupulatnie przepisywane do ksiąg w parafii – posłużą w procesie jako dowód kultu.

Czy teraz coś może przeszkodzić procesowi? Na pewno nie będą mu chętni ewangelicy (Skarga był czołowym przedstawicielem kontrreformacji w Polsce) – Kościół ewangelicko-augsburski sprzeciwił się uznaniu roku 2012 Rokiem Skargi, przeciw w Sejmie głosował protestancki poseł PO John Godson. – Trudno jednak czynić księdzu zarzut z tego, że był wierny doktrynie Kościoła swoich czasów. Poza tym, on nikogo nie przekreślał–mówi o. Biernacki. Co więcej, jak mówią źródła, nie był tak zajadły, jak inni duchowni, którzy chcieli stosować wobec protestantów przemoc fizyczną i nawracać ich siłą. – Czarna legenda o Skardze zamordyście i wichrzycielu jest po prostu głupia i niezgodna z faktami–mówi prof. Obirek.– Należy go docenić za jego wielkie dzieła – wykorzystanie Biblii do wychowania młodzieży, działania charytatywne. To jest bliskie duchowi obecnego papieża, także jezuity –dodaje. Gdy komisje zakończą prace, w Krakowie zostanie powołany trybunał i przygotowane tzw. positio (księga opisująca życie i dokonania kandydata na ołtarze). Jak długo to wszystko potrwa? – Trudno określić, na pewno wiele miesięcy. Jesteśmy na początku drogi – mówi o. Biernacki. – Najważniejsze, że udało nam się ruszyć z procesem –dodaje.

Marta Paluch

 

KsiądzSkarga,ten,który walczyłzinnowiercami

ZprofesoremPiotremKrasnymzUniwersytetuJagiellońskiego,historykiemkulturyokresu kontrreformacjiwPolsceoksiędzuPiotrzeSkardze–rozmawiaMarekBartosik

Zeszły rok decyzją Sejmu poświęcony był ks. Piotrowi Skardze. Teraz rozpoczyna się proces jego beatyfikacji. Choć od złożenia go w krypcie krakowskiego kościoła pw. św. św. Piotra i Pawła minęło 400 lat, jest postacią ciągle budzącą emocje.

W czym widzi Pan źródła historycznej żywotności tego kaznodziei?

Po pierwsze, w bardzo wysokiej pozycji ks. Skargi w polskiej historii, nie tylko politycznej, ale w dziejach naszej kultury. Około roku 1600 był postacią kluczową dla polskiego życia kulturalnego, które podobnie jak w innych krajach Europy Środkowej koncentrowało się wokół sporów między Kościołem katolickim a ruchami protestanckimi.

Ks. Skarga był najważniej- szą postacią, która wpłynę- ła na kształt polskiej kontr- reformacji. Walczyłzinnowiercami wedługmodelujezuickiego. Zakonuznawałzabardzo ważnestworzeniejednolite- gosystemuszkółśrednich, aczasamiteżuniwersytetów. Ks.Skargatakżesiętymzaj- mował,ajegowielkimdzie- łemstałsięuniwersytet wileński.Wpolskiejkontrre- formacjibyłbardzocharak- terystycznyrys:jejzwolenni- cynaniewielkątylkoskalę stosowaliwobecinnowier- cówprzemocfizyczną.Oczy- wiście,działosiętaktakże dlatego,żedoreformacji przyłączyłosięwielubardzo silnychmagnatów.Ks.Skarga zakładał,żemożnaograni- czać prawainnowierców, poddawaćichnaciskom administracyjnym,alebar- dzozdecydowanieprzeciw- stawiałsięstosowaniuprze- mocy.Znanajestjegodekla- racja,żewolałbyprzelaćcałą swąkrewniżżebyzajego sprawąutoczonochoćby kroplękrwibraci- -heretyków.

Ksiądz Skarga nie był tole- rancyjny w rozumieniu dzi- siejszym. Uważałjednakswychprze- ciwnikówzaludzi,których człowieczeństwunależysię szacunek.Innajegozasługa, toolbrzymiatwórczośćlite- rackawjęzykupolskim. Znanyjestprzedewszystkim jakoautorKazańSejmowych, alejegoŻywotyŚwiętych doczasównowożytnychbyły najchętniejczytanąpolską

książką.Jegorolawbudowa- niupolszczyznyliterackiej jestolbrzymia.

Jak powstała legenda ks. Skargi? Związanajestzewspomnia- nymiKazaniami.Todzieło dośćtajemnicze,bododzisiaj niemamyżadnychdowodów, byorzec,czybyłytoteksty, którerzeczywiściewygłaszał doposłównarozpoczęcie sesjisejmowych,czyjestto traktatpolitycznyubrany wtaką,modnąwtedy,formę. SiłaKazańleżaławtym, żewpewnymmomencie historiaPolskizdawałasię układaćwedługprzewidywań ks.Skargi.Wchwilachupad- kunaszegopaństwajego słowazdawałysięproro- ctwem.Idługopośmierci, bowXIXwieku,zyskał mianoproroka,któryprzewi- działproblemypaństwapol- skiegoiwskazałrecepty naichrozwiązanie.Wroz- wojutegomituolbrzymią rolęodgrywałykolejneedycje Kazań,aleprzedewszystkim namalowanypopowstaniu styczniowymobrazJana Matejki.W„KazaniuSkargi” malarzprzeciwstawiłsamot- negoSkargę,któryrzuca gromynaśpiącegokróla, isiedzącegoponadkrólem Zamoyskiego.Pokazałkazno- dziejęjakotego,któryjako pierwszyrozpoznałchorobę IRzeczpospolitej,czylinad- miernąwładzęmagnaterii  isłabośćwładzykrólewskiej. TenobrazSkargiutrwaliłsię niezwyklemocnownaszej świadomościnarodowej.

Dla wielu uchodzi jednak za człowieka, którego dzia- łalność sprawiła, że Polska nie wykorzystała tych szans, jakie innym krajom dała reformacja? WpływSkarginazahamowa- niamodernizacyjnych pro- cesówrozpoczętychprzez reformacjęjestprzeceniany. Polskareformacjabyłajed- nakinnymzjawiskiemniż tenruchwNiemczech, wSzwajcariiczywNiderlan- dach.Tambyłtopotężny prądumysłowy,którywpły- nąłznacząconarozwójlite- raturnarodowych,inspiro- wałnowenurtykultury. WPolscereformacjanie miałatakiejsiły,bouwikłana zostaławplanypolityczne wspomagającychjąmagna- tów. KiedySkargastałsię aktywny,miałdoczynienia jużzesłabymprzeciwni- kiem.Nietyleosłabiłrefor- mację,cozjejosłabieniasko- rzystał.

Dotyczy to także jego sto- sunku do prawosławia na polskich kresach Rzecz- pospolitej? Tojestcoś,codlamnie whistorycznymrozrachunku mocnoobciążaks.Skargę. Odegrałpierwszoplanową rolęwtworzeniuKościoła unickiego,czyliteologicznego ipolitycznegopomysłunato, byprawosławnychmocniej związaćzRzeczpospolitą iKościołemkatolickim.Teo- retyczniebyłtodośćatrakcyj- nyprogram.Wpraktyce douniizkatolicyzmemudało sięprzekonaćtylkoczęśćpra- wosławnych.Pozostałychkról ZygmuntIIIWaza,wyraźnie inspirowanyprzezswegooso- bistegokaznodziejęks.Skar- gę,pozbawiłprawpolitycz- nych.Todoprowadziło dostworzeniaprzeztępotęż- nągrupęnielegalnejhierar- chiiiszukaniawsparcia wMoskwie,choćwcześniej polscyprawosławnipodlegali patriarchatowiwKonstanty- nopolu.Niektórekonsekwen- cjenieudanejuniiodczuwa- mydodzisiaj.

Jakie osobiste cechy Skargi sprawiły, że odegrał taką rolę w XVI wieku? A może decydująca była tu jego przynależność do jezuitów?

Wybórtegozakonumusiał byćprzezniegogłęboko przemyślany.WXVIwieku duchowieństwodiecezjalne istarezakonyprzechodziły głębokikryzys.Zalekarstwo uważanotworzeniezakonów zkonkretnymizadaniami. Tutajczołowąrolęodegrali jezuici,cowynikałozich młodzieńczejprężności, aleteżzichczwartegoślubu –bezwzględnegoposłuszeń- stwapapieżowi.Bylirzucani tam,gdzietrzebabyłobardzo szybkodziałać,awięc naterenachprotestantów, namisjedoAmerykiczyAzji, mieliorganizowaćszkolni- ctwo.Ichroląbyłoteż„oswa- janie”osiągnięćówczesnej nauki.Nigdynp.niewątpili wprawdziwośćteoriiKoper- nika.Działali,dostosowując siędoaktualnychwarunków. Skargabyłtypemdziałacza, anieczłowiekiemrefleksyj- nymonadzwyczajnejducho- wości.Odpowiadałmujezui- ckiideałzbawieniaprzez działanie,podobniejakich sposóbformowanianowicju- szy,unikatowywtedywKoś- ciele.Zakonuważał,żenie możnaformowaćstrachem, którywsystemiekształcenia duchownychdodzisiajodgry- wadużąrolę.Wychodził zzałożenia,żestrachunie-

możliwiasamodzielnedziała- nie,gdyjezuitaznajdziesię samotniewtrudnychwarun- kach.

Sam Skarga był podobno człowiekiem niezwykle odważnym. Potrafiłnietylkobezczelnie, łamiącetykietę,wchodzić dokomnatkróla.Nieprzej- mowałsięsiłątych,wktó- rychuderzałswąkrytyką.

Wstąpił do zakonu jako ukształtowany ksiądz, który miał już serdecznie dość pozycji kanonika lwowskiego. Zaszczytnej, dochodowej, ale nie pozwalającej działać.

Chowano go w opinii świę- tości, ale proces beatyfika- cyjny dopiero teraz się roz- poczyna. Jakie ma to zna- czenie dla współczesnego Kościoła? Przecież nie może być spowodowane tylko tym, że niedawno pierwszy jezuita został papieżem. Niewykluczone,żei toma znaczenie...Alegeneralnie jezuiciniemieliszczęścia do beatyfikacji.Po roku1600 w Kościelepojawiłysięgłosy, żetenzakonstałsięzbyt wielkąpotęgą.Obawybudzi- łaichniezależnośćintelek- tualna,bezkompromiso- wość.Wieluz nichmimo wielkichzasługdlaKościoła niedoczekałokanonizacji. Szybkona ołtarzewyniesio- no założycielizakonu –IgnacegoLoyolęi Francisz- kaKsawerego.Potembeaty- fikowanoniemalwyłącznie męczenników,alboświęte dzieci,jakStanisławaKostkę. Kanonizacjeosobowości, którepotężniewpłynęły na Kościółi historięswoich czasów,odwlekanoo stule- cia. Np.RobertBellarmin, twórcateologiikontrower- syjnej,któradyskutowała z protestantamiichargu- mentami,umierałw opinii świętościtakugruntowanej, żeczęścioworozszarpano jegociałona relikwiepod- czaspogrzebu.Na kanoniza- cjęczekałjednakdo 1931 roku.Chybadlatego,żenie zakazałnauczaniateorii heliocentrycznejna Uniwer- sytecieGregoriańskim. MeateoRicci,którychrystia- nizowałz sukcesamiChiny czyPeterPazmany,prymas Węgieri odnowicieltamtej- szegoKościoła, do dzisiaj niesąbłogosławionymi.

W przypadku ks. Skargi jest dość podobnie... Jegoaktywnośćpolityczna niebyłatypowadlaświętych. Angażowałsięwmnóstwo

spraw,czasamiteżpozłej stronie.Patronemekumeni- zmuzpewnościąniezosta- nie,aleprzykładjegoasce- tycznegoosobistegożycia jestdlawspółczesnegoKoś- cioławażny.Byłprzekonany, żepodstawowymnarzę- dziemwdocieraniuzpraw- damiwiarydospołeczeń- stwajeststworzeniemodelu kultury,któregowiarajest nieodzownymikluczowym elementem.Ks.Skargamoże byćpatronemkatolicyzmu, którystarasięodgrywać olbrzymiąrolęwnarodowej kulturze.

Jeden z przedwojennych historyków nazwał Skargę „chorążym ruchu katolicko- -narodowego”. Niepokoi Pana wykorzystywanie tej postaci przez prawicę? Każdymożebyćużyty wdysputachpolitycznych niekonieczniezgodnieze swymiintencjami.Jeżeli uzmysłowićsobiewarunki, wjakichSkargadziałał,to powodówdoniepokojunie ma.Dlaniegonaródniebył tym,czymstałsięwwieku XIX,botworzyligowszyscy poddanipolskiegokróla.Nie czyniłróżnicmiędzyPolaka- mi,Rusinami,Litwinami. Nielubiłtylkoprotestantów, niezależnieodichnarodo- wości.Byłantyjudaistą, alenieantysemitą.Dlaniego ideałembyłnaródpolski, wktórymwszyscyutożsa- miająsięzRzeczpospolitą, azwiarąinnąniżkatolicyzm przynajmniejsięnieobno- szą.Zawszekrytykował podziały.Jakopostaćhisto- rycznanapatronajakiegoś ruchu„narodowo-religijne- go”raczejsięonnadaje, alejegolegendatojużinna sprawa.

 

 

 tarnowski kurier kulturalny   tarnowski kurier kulturalny    tarnowski kurier kulturalny    tarnowski kurier kulturalny    tarnowski kurier kulturalny     tarnowski kurier kulturalny    tarnowski kurier kulturalny