TAJSA - Wczoraj i jutro brzmi tak samo

To tytuł oryginalnego, rozpisanego na trzy miesiące – marzec, kwiecień i maj projektu, realizowanego przez tarnowskie BWA, a poświęconego zagadnieniom związanym z kulturą i doświadczeniem współczesnych Romów. Obejmuje on cykl imprez – zdarzeń artystyczno –edukacyjnych dziejących się w samej siedzibie BWA, jak  i w otaczającym go Parku Strzeleckim. O szczegółach tego unikalnego projektu można się było dowiedzieć na specjalnie w tym celu zwołanej konferencji prasowej w piątek 21 marca w Pałacyku w Parku Strzeleckim.

Bardzo interesująco i wyczerpująco opowiadały o nim jego kuratorki Katarzyna Roj i Joanna Synowiec, wspierane przez dyrektor pałacowej galerii Ewę Łączyńska-Widz. Ten wielopłaszczyznowy projekt nie będzie prezentować prac w swej tradycyjnej odsłonie, gotowych obiektów artystycznych, ale raczej tworzyć warunki i możliwości dla zaistnienia działań o charakterze artystycznym i poznawczym. W specjalnie zaaranżowanej scenografii, zrealizowanej przez grupę projektową Knockoutdesign, odbędą się performansy, wykłady, pokazy filmowe, warsztaty dla dzieci i dorosłych. W dyskusjach i spotkaniach wezmą udział międzynarodowi eksperci. Ważnym elementem tych działań będzie współpraca z tarnowskim Muzeum Okręgowym, które zajmuje się tematyką romską.

Działanie pod tytułem „Tajsa...” ma przybliżyć współczesną problematykę romską, pokazać, na ile los dzisiejszych Romów jest uniwersalny i bliski doświadczeniom wielu ludzi. Jak zwracały uwagę kuratorki projektu – „tożsamość romska to również tożsamość współczesnego migranta, podróżnika, wreszcie europejczyka – otwartego na fuzje, z konieczności bądź z przekonania szukającego możliwości do realizacji swoich potrzeb, adaptującego się w nowej przestrzeni i miejscu; ponadnarodowego i mobilnego.

Tytułowa „tajsa” w kilku dialektach języka romani oznacza zarówno „wczoraj”, jak i „jutro”. Doskonale przez to określa doświadczenia i egzystencję dużej części Romów europejskich, będących historycznie społeczeństwami wędrującymi, żyjącymi z dnia na dzień, korzystającymi z doraźnych, prowizorycznych rozwiązań. Dla wielu z tych grup teraźniejszość jest jedynym rzeczywistym czasem. Wobec braku wczoraj i perspektywy jutra, jest tylko dziś.

Strategią „na dziś” często jest prowizoryczne działanie z materiałów dostępnych, odzyskanych. Czy właściwe jest to tylko doświadczeniom Romów? Permanentny stan tymczasowości w dobie kapitalizmu jest powszechnym doświadczeniem dużej części ludności. Wytwarzane są w nas potrzeby, na które nas nie stać, stąd więc „dom na kredyt”, „samochód na raty”. Porzucenie tych aspiracji może być ratunkiem przed zadłużeniem, ale również formą oporu przed neoliberalnym systemem wartości, w którym „stałość” i „ciągłość” to tylko fantazmaty, które muszą być okupione w rozliczne dobra.

Głównym tematem wystawy Tajsa – podkreślano na pałacykowej konferencji  -  jest refleksja na temat teraźniejszości. Mierząc się z doświadczeniem romskim w polu sztuki, nie tworzymy teorii czy modelu współczesnego podróżnika, czy wędrowca. Interesuje nas to, co zostało wytworzone poprzez doświadczenie tymczasowości i perspektywę teraźniejszości, wynikających z potrzeby, czy też konieczności przemieszczania się przez Romów, Cyganów, Wędrowców (Travellers). Idąc za głosem Timei Junghaus, kuratorki Paradise Lost, pierwszego Romskiego Pawilonu na 52. Biennale w Wenecji w 2007 roku, uważamy – mówiły na zakończenie  K. Roj i J. Synowiec, że tożsamość romska to również tożsamość współczesnego migranta, podróżnika, wreszcie europejczyka -  otwartego na fuzje,  z konieczności bądź z przekonania szukającego możliwości do realizacji.

Tajsę symbolicznie otworzył mural  Stacha „Szum” Szumskiego, młodego artysty – obywatela świata uprawiającego tzw. sztukę ulicy, odsłonięty w niedzielę 23 marca przy ul. Narutowicza 42, obok zejścia na bulwary nad Wątokiem.  Datę wybrano nie przypadkowo, bowiem właśnie w niedzielę minęła 50. Rocznica wprowadzenia zakazu wędrowania i koczowania Romów w Polsce.

Natomiast oficjalna inauguracja projektu „Tajsa. Wczoraj i jutro brzmi tak samo” nastąpi we wtorek 8 kwietnia, dokładnie w Międzynarodowy Dzień Romów. Wówczas w BWA i w przestrzeni obok otwarta zostanie interdyscyplinarna wystawa dedykowana społeczności romskiej na świecie z udziałem (w kolejności występowania): Katarzyna Szumska, Zbigniew Szumski, Stach Szumski / Szum, Karolina Freino, Marian Misiak, Paweł Kulczyński, Paweł Szroniak, Paulina Plizga, Lászlo Moholy-Nagy, Paweł Mościcki, Monika Weychert-Waluszko, Gregory Kowalski, Angelika Kuźniak, Adam Bartosz, Delaine Le Bas, Aleksandar Petrović, Katarzyna Leszczyńska, Jasmine Dellal, Joanna Kwiatkowska-Talewicz, Maria Konopnicka (Lena Rogowska, Asia Bordowa), Timea Junghaus, Monika Konieczna, Ewelina Ciszewska.  Całość  tego wielopoziomowego wydarzenia zwieńczy w piątek 25 maja performans Moniki Konieczny i Eweliny Ciszewskiej w Parku Strzeleckim - „Uczta” - do której zasiądą polska i romska społeczność z Tarnowa. 

Ryszard Zaprzałka